Για σένα μητέρα που έφερες παιδί, Σαραντισμός, Ονοματοδοσία

Αγιασμό ή ραντισμό έχουμε κατά την ευχή εις λεχώ; 

Συνηθίζεται σε μερικά μέρη να τελείται κατά την πρώτη επίσκεψη του ιερέως στο σπίτι της λεχώνας, αγιασμός. Αυτή η συνήθεια μπορεί να ερμηνευθεί με διάφορους τρόπους. 

Πρώτος είναι ο λόγος της ευλογίας του Θεού στο σπίτι όπου μια νέα ύπαρξη, ένας νέος άνθρωπος είδε το φως της ζωής. Και ως εκ τούτου ο αγιασμός αποτελεί ευχαριστία προς το Θεό για το δώρο της νέας ύπαρξης ένα καλωσόρισμα αυτής θα λέγαμε στην κατ’ οίκον εκκλησία. 

Δεύτερος είναι ο λόγος ότι ο αγιασμός συνιστά ένα Παλαιοδιαθηκικό κατάλοιπο ή ακόμα ένα παλαιό ειδωλολατρικό έθιμο, που έχει σχέση με τους καθαρμούς της γυναίκας που έτεκε παιδί. Φυσικά στην χριστιανική εκκλησιαστική ζωή κάτι τέτοιο δεν ισχύει, διότι η γυναίκα που γεννάει δεν είναι ακάθαρτη, άλλα ευλογημένη από τον ίδιο τον Κύριο. Η γυναίκα με τον τοκετό της γίνεται κατά χάριν συνδημιουργός του Θεού. Οπότε, οποιαδήποτε θεώρηση περί ακαθαρσίας, απάδει προς το πνεύμα της Εκκλησίας. 

Στον δεύτερο όμως λόγο πρέπει να σημειώσουμε και αυτό είναι πιο φρόνιμο ότι ο αγιασμός μπορεί μεν να αποτελεί ένα παλαιό ειδωλολατρικό έθιμο το όποιο όμως μέσα στην εν πνεύματι λογική λατρεία παίρνει άλλο νόημα όπως και τόσα άλλα έθιμα λατρείας. Με την έννοια αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί ο αγιασμός στα σπίτια των λεχώνων. 

Ωστόσο στα λειτουργικά μας βιβλία και δη στο "Μικρόν Ευχολόγιον" που χρησιμοποιούν οι ιερείς δεν αναφέρεται τίποτα περί τελέσεως ακολουθίας αγιασμού κατά την ευχολογία των λεχώνων.

Υπάρχει ωστόσο μία αναφορά σε ραντισμό. Και ίσως εξ αυτής να προήλθε ο μετέπειτα αγιασμός. Η αναφορά αυτή την οποία παραδίδει και ο Συμεών "Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, όχι εύχρηστη πλέον διασώζεται σε διάφορα ευχολόγια και είναι η ακόλουθη: "Σφραγίσας δε ύδωρ τη σημειώσει του Σταυρού εις προοίμιον του Θείου Βαπτίσματος και καταρραντίσας τον οίκον".

Στην παραπάνω ακολουθία επεκράτησε κατά τόπους ο ιερέας να ραντίζει το χώρο, όπου γεννήθηκε το νήπιο. Τη συνήθεια αυτή φαίνεται να γνωρίζει και ο Συμεών Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο όποιος θεωρεί το ύδωρ του παρόντος ραντισμού "δήλωσις κατά μέρος των προ του βαπτίσματος και εν τω βαπτίσματι και μετά το βάπτισμα τελουμένων".

Αναφέρει λοιπόν ο ιερός πατήρ ότι ο ιερέας, αφού σφραγίσει το νήπιο διά της σημειώσεως του Σταυρού η οποία κατά ένα τρόπο συμβολίζει και αποτελεί προοίμιο του θείου βαπτίσματος ραντίζει όλο το σπίτι, όπου γεννήθηκε το παιδί. Και επεξηγεί ότι με το ύδωρ αυτό ο ιερέας σφραγίζει το βρέφος στο μέτωπο για το νου, στο στόμα για το λόγο και την αναπνοή και τέλος στην καρδιά για την ζωτική δύναμη, ούτως ώστε το νήπιο να διατηρηθεί στη ζωή μέχρι την ημέρα του σωτηρίου βαπτίσματος του. 

Περί Ονοματοδοσίας 

Ο ιερός Χρυσόστομος είναι καταπέλτης όσον αφορά την επιλογή των ονομάτων των παιδιών, τονίζοντας παράλληλα ότι κατά την γέννηση πολλά παρέκτροπα συμβαίνουν και πολλά σύμβολα είναι γεμάτα από μωρία και γελοιότητες. "Ει ποτε γένοιτο παιδίον, και ενταύθα πάλιν την αυτήν άνοιαν οψόμεθα και πολλά σύμβολα γέλωτος γέμοντα".

Αναφέρει λοιπόν ότι για την επιλογή του ονόματος οι σύγχρονοί του γονείς δεν ακολουθούσαν την παράδοση των παλαιών, αλλά υιοθέτησαν μια νέα συνήθεια να τοποθετούν λαμπάδες μπροστά σε εικόνες ή ομοιώματα επιφανών πιθανώς προσώπων και, όταν συνέβαινε μια λαμπάδα να διαρκεί περισσότερο από τις άλλες, όριζαν το όνομα τούτο, πιστεύοντας εσφαλμένα ότι το παιδί που φέρει αυτό το όνομα θα ζήσει περισσότερο από το άλλο. 

"Και πράγματι. όταν πρόκειται να δώσουν όνομα εις το παιδίον, δεν το ονομάζουν με το όνομα των Αγίων, όπως έκαμναν κατ' αρχάς οι παλαιοί, αλλά, αφού ανάψουν λύχνους και δώσουν ονόματα εις αυτούς, δίδουν εις το παιδί το όνομα εκείνου, που διήρκεσε περισσότερο. Και έτσι νομίζουν ότι αυτό θα ζήση πολύν χρόνον. Κατόπιν, εάν συμβή πολλάκις να αποθάνη αυτό εις μικράν ήλικίαν και πολλάκις συμβαίνει πολύ θα γελάσει ο διάβολος, διότι τους εξηπάτησεν ωσάν ανόητα παιδιά".

Ό π. Κων/νος Καλλινίκος αναφέρει σχετικώς Ο Γ. Παχυμέρης, αφιερώνει ιδιαίτερο μέρος και κεφάλαιο στην ιστορίαν του "Περί της ονομασίας της δεσποσύνου (δηλ. πριγκιπίσσης), πως Σιμωνίς εκλήθη" κατά τον τρόπον που περιγράψαμε παραπάνω. "Ενταύθα εκθέτει πως ο υπ' αυτού βιογραφούμενος βασιλεύς Ανδρόνικος ο Παλαιολόγος ελυπείτο σφόδρα επί τη στερήσει και απωλεία θηλειών παίδων.

Επειδή δε και το νεογέννητον θηλυκόν υπήρχε φόβος, μη και αυτό ως και τα προηγούμενα απωλεσθή, ιδού εις ποίον καταφεύγει ο βασιλεύς τέχνασμα, όπερ εισηγήθη εις αυτόν γυνή τις, περί τα τοιαύτα έμπειρος. Έστησαν κατά σειράν δώδεκα εικόνας, ων εκάστη παρίστα και ένα των Δώδεκα Αποστόλων. Ήναψαν ενώπιον εκάστης εξ αυτών ανά ένα ισομήκη και ισοστάθμιον κηρόν. Περιέμειναν ευχόμενοι, μέχρις ου οι κηροί κατακαώσιν. Και επειδή ο ενώπιον του αποστόλου Σίμωνος κηρός ηφανίσθη τελευταίος, διά τούτο και η νεογέννητος πριγκίπισσα "Σιμωνίς" παρωνύμως εκλήθη, με την ελπίδα ότι ούτω θα επιζήση των προαποθανουσών αδελφών αυτής". 

Πού πρέπει να σταθεί η μητέρα όταν φέρνει το παιδί της για σαραντισμό στην Εκκλησία;

Ένα ερώτημα τυπικό που δεν άπτεται και τόσο της ουσίας της ακολουθίας ωστόσο όμως πρέπει κατά την παράδοση μας να μη ξεφύγει της δεούσης προσοχής είναι το ανωτέρω που τίθεται ως προμετωπίδα της παρούσης παραγράφου. 

Στο εν χρήσει Μικρόν Ευχολόγιον αναφέρεται ότι η μητέρα με το παιδί της όταν πλησιάζει στο ναό "ίσταται προ των πυλών του Ναού" . Ο Συμεών Θεσ/νίκης σημειώνει ότι "ό ιερεύς προς των θυρών στας του ναού", διαβάζει στη συνέχεια τις ευχές και αιτιολογεί το ότι "ου γαρ θέμις προ της ευχής εισελθείν" ενν. την μητέρα στο ναό. Η είσοδος της μητέρας στο ναό γίνεται, όταν ο ιερεύς πάρει στα χέρια του το παιδί. Η μητέρα τον ακολουθεί μέσα στο ναό διασχίζοντας τον κεντρικό διάδρομο του ναού μέχρι το σολέα.

Η παράδοση της Εκκλησίας μας ορίζει αυτή την τάξη της αναγνώσεως της ακολουθίας του Σαραντισμού ή εκκλησιασμού του νηπίου προ των θυρών του ναού. Υπάρχουν όμως ναοί που στερούνται των προπυλαίων. Τότε είτε λόγω καιρικών συνθηκών, είτε λόγω ασθενείας της μητρός ή του παιδίου το παιδί μπορεί να διαβαστεί στο πίσω μέρος του Νάρθηκα. Εάν πάλι λόγω αρχιτεκτονικών σχεδίων απουσιάζει και ο Νάρθηκας τότε μπορεί να διαβαστεί η ακολουθία στο πίσω μέρος του κυρίως ναού δηλ. ο μετά την θύρα του ναού χώρος μπορεί να χρησιμεύσει ως νάρθηκας και χώρος κατάλληλος για την ανάγνωση των ευχών του εκκλησιασμού του νηπίου, ως επίσης και για τις ευχές της Κατηχήσεως του Βαπτίσματος.

Και στο θέμα αυτό είναι χαρακτηριστική η φιλανθρωπία της Εκκλησίας μας που ορισμένες φορές καταλιμπάνει οικονομώντας τον κανόνα, επιδεικνύει μια άλλη τακτική προς όφελος των μελών της. Σήμερα η τάξη της Εκκλησίας μας ορίζει οι ευχές του σαραντισμού του νηπίου να αναγινώσκονται στο πίσω μέρος του ναού και όχι έξω από αυτόν. 

Υπάρχει Μισοσαραντισμός; 

Στο θέμα του χρόνου της παραμονής μιας γυναίκας ως λεχώνας, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Η παράδοση της Εκκλησίας μας υπαγορεύει στην κάθε μητέρα που γεννάει τέκνο κατά την τεσσαρακοστή ημέρα από τη γέννηση του παιδιού της, να προσέρχεται στο ναό, για να σαραντίσει, ή για να εκκλησιάσει το παιδί της. Αυτή η συνήθεια του σαραντισμού είναι πολύ παλαιά ήδη από τα χρόνια της Παλαιάς Διαθήκης. 

Η ίδια η Παναγία μας, όταν έτεκε τον Κύριο μας Ιησού Χριστό κατά την τεσσαρακοστή ήμερα από της Γεννήσεώς Του, Τον έφερε στο Νομικό Ναό και Τον παρέδωσε στα χέρια του Δικαίου Συμεών. Αυτή την ιερά παράδοση, την οποία εμείς όλοι οι χριστιανοί παραλάβαμε ως παρακαταθήκη από την ιδία τη Θεοτόκο Μαρία και την Αποστολική Παράδοση, διατηρεί η Αγία μας Εκκλησία μέχρι σήμερα. 

Ό χρόνος της παραμονής της λεχώνας μέσα στο σπίτι είναι 40 ημέρες. Την τεσσαρακοστή εξέρχεται με τον σύζυγο της και τους οικείους της και έρχεται στο ναό για να εκκλησιάσει το παιδί της, να ευλογηθεί η ιδία και με τις ευχές των ιερέων ν’ αρχίσει και πάλι να προσέρχεται στο Ναό για να εκκλησιάζεται, να λειτουργείται και να μεταλαμβάνει των αχράντων Μυστηρίων. Ο Σαραντισμός, όπως αναφέρει η ιδία η ακολουθία, επιτελείται: "διά του καθαρισμού από πάσης αμαρτίας και από παντός ρύπου της δούλης του Θεού" που έτεκε και η οποία προσέρχεται στην αγία Εκκλησία του Χριστού για ν’ αξιωθεί ακατακρίτως να μετάσχει στα Άγια Μυστήρια. 

Οι ημέρες του Σαραντισμού είναι καθορισμένες. Πολλές γυναίκες ζητούν μισοσαραντισμό. Αυτή η ορολογία προήλθε από τους ίδιους τους λαϊκούς οι οποίοι και αυθαιρέτως ζητούν την αλλαγή της ανά τους αιώνας παραδόσεως της Εκκλησίας μας που θέλει τον σαραντισμό. Σ’ αυτό το σημείο καλό είναι να εξηγηθεί τι ορίζει η Εκκλησία μας. Μισοσαραντισμός δεν υπάρχει! 

Υπάρχει μόνον Σαραντισμός ως ακολουθία που διαβάζεται μόνο την 40ή ημέρα από τη γέννηση του παιδιού και μόνον στο Ναό παρουσία της μητρός και του παιδιού. Μισοσαραντισμός δεν είναι η κατά το ήμισυ ανάγνωση της ακολουθίας του Σαραντισμού.

Οι πιστοί οι όποιοι καλούν για μισοσαραντισμό τον ιερέα στο σπίτι τους, πρέπει να ξέρουν ότι ο ιερέας δεν επιτρέπεται να διαβάσει την ακολουθία του Σαραντισμού κατ’ οίκον, γιατί αυτή καθ’ εαυτή η ακολουθία επιγράφεται ως ακολουθία "εις τω εκκλησιάσαι το παιδίον" και ο εκκλησιασμός γίνεται μόνον στο ναό. 

Προφανώς κάποιοι νομίζουν ότι ο ιερέας επισκεπτόμενος το σπίτι λεχώνας και διαβάζοντας τις ευχές "της πρώτης ημέρας και της ογδόης", έκαμαν μισοσαραντισμό. Όμως αυτό πρέπει να διευκρινίζεται από τους ιερείς οι οποίοι κατά την ποιμαντική τους επίσκεψη προς ευλογία θα πρέπει να ενημερώνουν σωστά ως προς τι ιερολογούν. Έτσι σιγά σιγά θα γνωρίσουν και οι πιστοί τη λειτουργική τάξη.

Πάντως μισοσαραντισμός δεν υπάρχει, ούτε ως ακολουθία, ούτε ως τάξη!

Πολλές μητέρες λεχώνες, επειδή εργάζονται και θέλουν να εξέλθουν πιο γρήγορα από το σπίτι τους, ζητούν το σαραντισμό νωρίτερα απ’ τις 40 ημέρες. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Η παράδοση θέλει τη λεχώνα 40 ημέρες στο σπίτι, όπως επίσης θέλει και το παιδί να προσέρχεται με την μητέρα του την 40ή ημέρα στο ναό. Εάν ο σαραντισμός επρόκειτο για ακολουθία που μπορούσε να τελεσθεί πιο μπροστά ή πιο μετά, δεν θα έπαιρνε αυτή την ονομασία του από τις τεσσαράκοντα ημέρες. 

Σε νεότερο Ευχολόγιο των εκδόσεων Σαλιβέρου εισήχθη μια πρωτοφανής ακολουθία με τον τίτλο: "Ευχή εις γυναίκα Λεχώ είκοσι ή δέκα πέντε ημερών". Η ευχή αυτή "Κύριε ο Θεός ημών (ή Δέσποτα Κύριε, ο Θεός των Πατέρων ημών) ο αληθινός άρτος της ζωής..." δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο Ευχολόγιο του Γκόαρ, β' έκδοση, Βενετία 1730, σ. 264 και από εκεί την πήρε και ο Ν. Παπαδόπουλος και την εξέδωσε στο Μέγα Ευχολόγιον του Σαλιβέρου, Αθήναι 1927, σ. 513.

Αυτή η ακολουθία όσο και αν φέρει τίτλο που μπορεί τυχόν να παραπλανήσει, δεν είναι ακολουθία μισοσαραντισμού, αλλά μια απλή ευχή σε γυναίκα που έφερε παιδί στον κόσμο. 

Ο ίδιος μάλιστα εκδότης σημειώνει ακριβώς κάτω από το τίτλο, ότι αυτή η ευχή με τον προαναφερθέντα τίτλο, "προσετέθη εν τη νυν εκδόσει". Αυτό σημαίνει ότι αφ’ ενός μεν είναι νεότερη και αφ’ ετέρου δε ότι δεν απαντάται στη χειρόγραφη παράδοσή μας που είναι αψευδής και βεβαία. 

Εκτός τούτου η ύπαρξη αυτής της νεότερης ευχής των είκοσι ή δέκα πέντε ήμερών μπορεί να εξηγηθεί μόνον, όταν μελετηθεί σωστά και κατανοηθεί η ανάγκη ύπαρξής της. Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα να πούμε ότι την εποχή εκείνη που δημιουργήθηκε η ευχή αυτή, επεβάλλετο εκ των αναγκών η γυναίκα που επρόκειτο να ζυμώσει το ψωμί της οικογενείας της, να είναι καθαρή από παντός μολυσμού.

Η γυναίκα θεωρούνταν ακάθαρτη κατά τον τοκετό και για να ζυμώσει, θα έπρεπε να διαβαστεί από τον ιερέα σύμφωνα πάντοτε με τις αντιλήψεις της εποχής που γράφθηκε αυτή η άγνωστη κατά την χειρόγραφη παράδοση ευχή. Μόνο μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μπορεί να ερμηνευθεί η ύπαρξη αυτής της νεοτέρας ευχής. 

Για την θεμελίωση της άποψής μας αυτής υπογραμμίζουμε μέσα από την ίδια ευχή τη φράση "και την ζύμην των χειρών αυτής, και πάντα τα έργα των χειρών αυτής, ίνα ανεμποδίστως τρέφη πάντας τους εν τω οίκω αυτής...". Άλλωστε ότι δεν επρόκειτο για μισοσαραντισμό φαίνεται και από την ίδια υποσημείωση αυτής της εκδόσεως στην οποία ο συντάκτης της ευχής αναφέρει ρητώς τα εξής: "Ή είσοδος εις το ναό της αρτιτόκου επιτρέπεται μόνον όταν πληρωθώσιν αι ημέραι της καθάρσεως αυτής, ήτοι μετά την τεσσαρακοστήν ήμερα".

Απόσπασμα από το βιβλίο «Για σένα μητέρα που έφερες παιδί»
του Πρεσβυτέρου Θεμιστοκλέους Στ.Χριστοδούλου,
εκδόσεις Ομολογία

πηγή: orthmad.gr