Η απουσία του πατέρα είναι η σημαντικότερη αιτία των ψυχικών διαταραχών των παιδιών του διαζυγίου

Η απουσία του πατέρα, ο σημαντικότερος παράγοντας των ψυχολογικών προβλημάτων των παιδιών του διαζυγίου

Συνήθως ο γονέας που έχει την επιμέλεια στρέφει το παιδί ενάντια στον άλλο γονέα

Η κλασική άποψη θεωρεί τα παιδιά θύματα του διαζυγίου και μελετάει τα ψυχολογικά τους προβλήματα κάτω από την ιδιαίτερη αυτή.... συνθήκη.

Ο χωρισμός των γονέων είναι η αιτία των διαφόρων διαταραχών, με σημαντικότερους παράγοντες την απουσία του πατέρα και την αλλαγή του οικογενειακού πλαισίου.

Κλασικές και νεότερες απόψεις για τη θέση του παιδιού στο διαζύγιο

Γράφει η Ελένη Λαζαράτου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών

Ωστόσο, οι πρώτες έρευνες σχετικά με τη σύγκρουση βασίστηκαν σε μια γραμμική λογική που επέτρεψε να προσδιοριστούν οι αιτιώδεις παράγοντες (ένταση, περιεχόμενο, συχνότητα της σύγκρουσης) των ψυχολογικών προβλημάτωνν του παιδιού. Η ύπαρξη της σύγκρουσης όμως δεν αρκούσε για να διευκρινίσει τις διαφορές της προσαρμογής που παρατηρούνται μεταξύ των παιδιών μέσα στην ίδια οικογένεια.

Οι ερευνητές άρχισαν να ενδιαφέρονται για την πολυπλοκότητα της αλληλεπιδραστικής λειτουργίας μέσα στην οικογένεια και των διαπροσωπικών δυναμικών. Παρατήρησαν ότι η συνέχιση της συζυγικής σύγκρουσης, ακόμη και μετά το χωρισμό μπορεί να διαταράξει τη διαδικασία για την οργάνωση και τον καθορισμό των ρόλων και να εμπλέξει τον ανήλικο σε δυσλειτουργικές δυναμικές.

Έτσι στις πρόσφατες μελέτες η προσοχή μετακινήθηκε από τον χωρισμό στη συζυγική σύγκρουση γιατί φάνηκε ότι η σύγκρουση, η βία και οι καβγάδες είναι περισσότερο επιβλαβείς για το παιδί. Συζητείται επίσης η άποψη ότι τα παιδιά αντιμετωπίζουν λιγότερα προβλήματα σε χωρισμένη οικογένεια αλλά με ήρεμη σχέση των πρώην συζύγων παρά σε οικογένεια με έντονες συγκρούσεις.

Σήμερα δεχόμαστε ότι μια έντονη σύγκρουση μεταξύ των γονέων έχει πιο καταστροφικές συνέπειες για το παιδί σε περίπτωση που είναι το ίδιο το αντικείμενο της διαφοράς. Κύριοι παράγοντες της κακής προσαρμογής των παιδιών από χωρισμένους γονείς αποτελεί η διεκδίκηση με απόλυτο τρόπο του παιδιού από τον έναν ή τον άλλο γονέα και η έλλειψη συνεργασίας των γονέων.

Φαίνεται πράγματι ότι τα ψυχολογικά προβλήματα εκδηλώνονται κυρίως όταν το παιδί βρίσκεται στο μέσον της σύγκρουσης, όταν είναι μάρτυρας σε σκηνές εχθρότητας μεταξύ δυο ανθρώπων που αγαπάει και πρέπει να αποφασίσει ποιος από τους δυο έχει δίκιο. Η ψυχική ένταση του παιδιού είναι πολύ μεγάλη όταν αποτελεί μέρος της διαμάχης των δυο εμπόλεμων γονέων και σημείο αναφοράς για τις κατηγορίες που οι γονείς εκτοξεύουν ο ένας εναντίον του άλλου για αδιαφορία, εγκατάλειψη, ανεπάρκεια ή μεροληπτική στάση. Συχνά επίσης το παιδί χρησιμοποιείται για τη ρύθμιση οικονομικών διαφορών μεταξύ των δυο γονέων.

Τα παιδιά που παρουσιάζουν ψυχολογικά προβλήματα είναι εκείνα που έχουν παίξει το ρόλο του εξιλαστήριου θύματος σε μια περίοδο που οι γονείς είναι βαθιά δυστυχισμένοι και απογοητευμένοι. Οι νεότερες απόψεις θεωρούν ότι το παιδί δεν είναι παθητικός αποδέκτης των γεγονότων που διαδραματίζονται στην οικογένεια του αλλά συμμετέχει ενεργά. Με τη στάση του μπορεί να ενδυναμώσει ή να ελαττώσει τη δυναμική της σύγκρουσης.

Τα μεγαλύτερα παιδιά επιστρατεύουν γνωσιακές στρατηγικές με τις οποίες επεξεργάζονται τη γονεϊκή σύγκρουση. Μια «πρωταρχική επεξεργασία» τους επιτρέπει να έχουν πληροφορίες για το επίπεδο σοβαρότητας της σύγκρουσης και μια «δευτερογενής επεξεργασία» τους δίνει πληροφορίες για το πώς να την αντιμετωπίσουν.

Οι απαντήσεις των παιδιών στη σύγκρουση διαφοροποιούνται απέναντι σε κάθε γονέα και συνδέονται με την συναισθηματική εμπιστοσύνη δηλ. την συναισθηματική ποιότητα της σχέσης με τους παρέχοντες φροντίδα. Συμμετέχει επίσης στη σχέση των γονιών του με άλλους συντρόφους. Εκδηλώνει ζήλια, εκδίκηση, κρύβει γεγονότα, εκβιάζει για να αποκτήσει δευτερογενή οφέλη

Συχνά οι γονείς κάνουν προσπάθειες για να κερδίσουν συναισθηματικά τα παιδιά να τα πάρουν με το μέρος τους. Δημιουργείται έτσι μια ένωση δύο προσώπων σε βάρος ενός τρίτου και εγκαθίσταται η συμμαχία του γονέα που συνήθως έχει την επιμέλεια με το παιδί ενάντια στον άλλο γονέα.

H συμμαχία του παιδιού με έναν από τους δύο γονείς, συμβάλλει στη διατήρηση της σύγκρουσης μεταξύ τους. Εμποδίζει το ζευγάρι να αντιμετωπίσει τους πραγματικούς λόγους τις διαφωνίας του και επικεντρώνεται στη διεκδίκηση του παιδιού. Για να μην χάσει το ρόλο του σημαντικού τρίτου και να νιώσει παραγκωνισμένο, το παιδί χρησιμοποιεί την συμμαχία για να παραμείνει στο επίκεντρο της προσοχής των γονιών του. Συχνό αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η «γονεοποίηση» του παιδιού.

Του δίνονται αρμοδιότητες ενήλικα, του ζητούνται να λάβει σημαντικές αποφάσεις και να ρυθμίσει καταστάσεις που αφορούν την όλη οικογένεια. Δημιουργείται έτσι μια αντιστροφή των ρόλων και των γενεών όπου το παιδί αιχμαλωτίζεται κάτω από το βάρος των συναισθηματικών εκβιασμών και των απαιτήσεων των γονέων.

Η «γονεοποίηση» θέτει το παιδί σε μια διπλή κατάσταση δέσμευσης. Του ζητείται να είναι ένα καλό και υπάκουο παιδί και ταυτόχρονα να συμπεριφέρεται σύμφωνα με το γονεϊκό ρόλο και τις λειτουργίες που του έχουν ανατεθεί. Αυτή η κατάσταση είναι εξαιρετικά παθογόνος γιατί διαιωνίζει την ανισορροπία των σχέσεων, επιβάλλει υψηλό κόστος για κάθε μέλος της οικογένειας και αντιτίθεται σε κάθε απόπειρα διαφοροποίησης και χειραφέτησης του παιδιού.

Άλλα παιδιά αναλαμβάνουν ένα προστατευτικό ρόλο και την υποστήριξη του γονέα που έμεινε μόνος και φροντίζουν τα αδέλφια τους και το νοικοκυριό σε βάρος της δικής τους διεργασίας αποχωρισμού και εξατομίκευσης. Προσπαθούν να αναλάβουν το ρόλο του συνεργάτη, συντρόφου του γονέα και να αντικαταστήσουν εκείνον που έχει φύγει. Πολλά παιδιά παίρνουν την ευθύνη να συμφιλιώσουν τους γονείς τους και μερικές φορές υποφέρουν και θυσιάζονται γι’αυτή την αιτία.

Πηγή: boro.gr