Καταδίκη της ελληνικής δικαστικής πρακτικής από το ΕΔΔΑ σε ότι αφορά την επικοινωνία πατέρα τέκνου

Καταδίκη της ελληνικής δικαστικής πρακτικής από το ΕΔΔΑ σε ότι αφορά την επικοινωνία πατέρα τέκνου

Η Ελλάδα παραβίασε το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, και ειδικότερα την υποχρέωσή της να προστατέψει την οικογενειακή ζωή του προσφεύγοντα, λαμβάνοντας τα αναγκαία μέτρα για την υλοποίηση του δικαιώματος επικοινωνίας του με τα παιδιά του.

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ 

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΦΟΥΡΚΙΩΤΗΣ (FOURKIOTIS) κατά της ΕΛΛΑΔΑΣ, της 16/6/2016

Με την πρόσφατη απόφαση Φουρκιώτης (Fourkiotis) κατά της Ελλάδας [αρ. 74758/11] της 16/6/2016, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου διαπίστωσε ότι η Ελλάδα παραβίασε το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, και ειδικότερα την υποχρέωσή της να προστατέψει την οικογενειακή ζωή του προσφεύγοντα, λαμβάνοντας τα αναγκαία μέτρα για την υλοποίηση του δικαιώματος επικοινωνίας του με τα παιδιά του.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα καταδικάζεται για παραβίαση του άρθρου 8 της Σύμβασης (προστασία ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, κατοικίας και αλληλογραφίας). Έχουν προηγηθεί η Kosmopoulou κατά της Ελλάδας της 5/2/2004 και η Tsourlakis κατά της Ελλάδας της 15/10/2009. Το αντικείμενο της Tsourlakis, όμως, ήταν εντοπισμένο στην μη-χορήγηση στον προσφεύγοντα μιας έκθεσης της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων που αφορούσε το παιδί του, στο πλαίσιο μιας αντιδικίας για την επιμέλεια. Η Kosmopoulou, αντίθετα, αφορούσε ό,τι και η Fourkiotis, δηλαδή την έλλειψη κρατικών υποστηρικτικών μέτρων για την διασφάλιση του δικαιώματος επικοινωνίας του γονιού με το παιδί του. Όμως, η Fourkiotis κατά της Ελλάδας είναι πολύ πιο πλήρης, αναλυτική, τα περιστατικά της είναι πολύ σαφέστερα και οι διατυπώσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου πολύ πληρέστερες, ώστε δεν παραμένει καμία αμφιβολία για το πού και πώς η Ελλάδα παραβίασε (και παραβιάζει και σήμερα) τις υποχρεώσεις της από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ στην περίπτωση του προσφεύγοντα, καθώς και σε παρόμοιες περιπτώσεις. 

Μεταξύ Kosmopoulou και Fourkiotis, πράγματι, υπήρξε μια κρίσιμη διαφορά στον εσωτερικό χειρισμό της υπόθεσης. Ειδικότερα, ο νόμος (950 παρ. 2 ΚΠολΔ, 232 Α Π.Κ.) τυπικά «προστατεύει» το δικαίωμα επικοινωνίας του γονιού με το παιδί του απειλώντας ποινές (χρηματικές, προσωπική κράτηση, φυλάκιση, κατά περίπτωση) στον άλλο γονιό, δηλαδή εκείνον που παραβιάζει το δικαίωμα. 

Τόσο η Κοσμοπούλου, ως μητέρα, όσο και ο Φουρκιώτης, ως πατέρας, είχαν καταθέσει στα δικαστήρια τις προβλεπόμενες στον νόμο αγωγές και μηνύσεις για την επιβολή στον άλλο γονιό των νομίμως προβλεπομένων ποινών. Ενώ, όμως, η Κοσμοπούλου επέμεινε να δικάζει την υπόθεση «μέχρι τον Άρειο Πάγο», όπου και η αίτησή της απορρίφθηκε, ο Φουρκιώτης, όταν έφταναν οι δικάσιμοι των υποθέσεων, πήγαινε και δήλωνε στο δικαστήριο ότι δεν ήθελε να βάλει φυλακή την μάνα των παιδιών του: αυτός τα παιδιά του ήθελε να δει (Fourkiotis, παρ. 21). 

Απευθύνθηκε προς τούτο στον Εισαγγελέα Ανηλίκων Αθηνών, ζητώντας από τον τελευταίο να λάβει τα κατάλληλα μέτρα. Ο Εισαγγελέας διέταξε κοινωνική έρευνα, κάλεσε τους γονείς, τους απηύθυνε συστάσεις (= να τα βρούνε μεταξύ τους), και εξήλθε της υποθέσεως. 

Έτσι, ενώ στην Kosmopoulou, η Ελληνική δογματική προσπαθούσε να κρυφτεί πίσω από το δάχτυλό της (τι να αποφάσιζε ο Άρειο Πάγος … το συμφέρον του τέκνου … κ.τ.λ.), προκειμένου να μην αντιληφθεί για ποιο λόγο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είχε διαπιστώσει παραβίαση του άρθρου 8 της Σύμβασης, στην Fourkiotis καμία αμφιβολία δεν καταλείπεται για το ποιες ήταν οι υποχρεώσεις του Ελληνικού Κράτους, τις οποίες παραβίασαν οι εσωτερικές Αρχές. 

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στην Fourkiotis (παρ. 69, 74) μόνο συγχαρητήρια δεν δίνει στον πατέρα που παραιτήθηκε από τις αγωγές και μηνύσεις των άρθρων 950 παρ. 2 ΚΠολΔ και 232 Α Π.Κ. με αιτήματα φυλάκισης της μητέρας. «Μέτρα κυρωτικά, όπως φυλάκιση, πρέπει να εφαρμόζονται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις», γράφει. «Πριν από αυτά, θα πρέπει να εξαντλούνται άλλα μέτρα για να επιτευχθεί η συνεργασία των μερών», υποδεικνύοντας και την φύση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν («προπαρασκευαστικά μέτρα», κυρίως επιβλεπόμενες συναντήσεις, μέχρι να αποκατασταθεί ο οικογενειακός δεσμός του γονιού με τα παιδιά, μεσολάβηση, στοχευμένη κοινωνική συμπαράσταση, ή/και μία θεραπευτική παρακολούθηση της μητέρας), καθώς και τον υπεύθυνο για την λήψη τέτοιων μέτρων, που είναι το Κράτος, και εν προκειμένω ο Εισαγγελέας Ανηλίκων (παρ. 65-66, 69-74). Τέτοια μέτρα θα πρέπει να λαμβάνονται με ταχύτητα (να είναι «γρήγορα» και «πρακτικά»), ώστε να μην παρέρχεται ο χρόνος εις βάρος του γονιού που δεν επικοινωνεί με τα παιδιά του (παρ. 66, 70). 

Στην περίπτωση της Fourkiotis, οι αρμόδιες Αρχές, με την πλήρη αδράνειά τους, κρίνονται πολύ κατώτερες των ελαχίστων υποχρεώσεών τους από το άρθρο 8 της Σύμβασης για την προστασία της οικογενειακής ζωής του προσφεύγοντα (παρ. 75). 

Και, βέβαια, για τρίτη φορά (μετά την Kosmopoulou και την Tsourlakis) το ΕΔΔΑ καταδικάζει την Ελλάδα επειδή οι διάφορες Υπηρεσίες και οι Εισαγγελίες Ανηλίκων δεν χορηγούν στους ενδιαφερόμενους γονείς τις ιατρικές και κοινωνικές εκθέσεις και αναφορές που συντάσσονται για την υπόθεσή τους (52, 65, 70, 73, με ad hoc αναφορά στην Kosmopoulou). 

Θα πρέπει να τονιστεί ότι, η Ελλάδα, πλην της πληρωμής της ικανοποίησης ηθικής βλάβης που επιδικάζεται (ύψους καθαρά συμβολικού), υπέχει επίσης δύο ακόμα υποχρεώσεις, εγγενείς στην διαπίστωση της παραβίασης της ΕΣΔΑ από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο: 

(α) Υποχρέωση αυτούσιας αποκατάστασης (restituitio in integrum) της προσβολής, δηλαδή η Ελλάδα υποχρεούται να λάβει, έστω και καθυστερημένα, τα αναγκαία μέτρα για την προστασία του οικογενειακού δικαιώματος του προσφεύγοντα (Scozzari και Giunta κατά της Ιταλίας (Ευρ. Σύνθ.) της 13/7/2000, Amanalachioai κατά της Ρουμανίας της 26/5/2009, παρ. 107) και 

(β) Υποχρέωση διαμόρφωσης της εσωτερικής της νομοθεσίας, για την αποφυγή στο μέλλον παραβιάσεων σε παρόμοιες περιπτώσεις (Christine Goodwin κατά του Η.Β. (Ευρεία Σύνθεση) της 11/7/2002, παρ. 120, Scozzari και Giunta κατά της Ιταλίας (Ψήφισμα Επιτροπής Υπουργών) της 25/6/2008). 

Στο ισχύον Ελληνικό νομικό πλαίσιο, οι διατάξεις των άρθρων 950 παρ. 2 ΚΠολΔ και 232 Α Π.Κ. ελέγχονται από το ΕΔΔΑ ως ανεπαρκείς, αν όχι ακατάλληλες (παρ. 68). Πρέπει προφανώς να αναθεωρηθούν και να συμπληρωθούν. Υπό το ισχύον νομικό πλαίσιο, μόνη δυνατότητα παραμένει η «συμβατική» ερμηνεία του άρθρου 1532 Α.Κ. (παρ. 34 της Fourkiotis), δηλαδή η παραδοχή ότι ο Εισαγγελέας Ανηλίκων μπορεί και υποχρεούται, βάσει της διάταξης αυτής, να λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία του δικαιώματος του άρθρου 8 της Σύμβασης. Αποτελεί, εξάλλου, πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ από την δεκαετία του 1990 ήδη (Hokkanen κατά της Φινλανδίας της 23/9/1994, παρ. 55), ότι, τόσο στις αναλήψεις των παιδιών σε Δημόσια Μέριμνα (υποθέσεις τις οποίες συνήθως διευθύνει με διατάξεις του ο Εισαγγελέας Ανηλίκων) όσο και στις οικογενειακές διαφορές, το Κράτος έχει τις ίδιες υποχρεώσεις για την προστασία των οικογενειακών δικαιωμάτων υπό το άρθρο 8. 

Αθήνα, 17/6/2016 Κωνσταντίνος Δεμερτζής

Δρ. Νομικής, Δικηγόρος Αθηνών

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΦΟΥΡΚΙΩΤΗΣ (FOURKIOTIS) κατά της ΕΛΛΑΔΑΣ, της 16/6/2016:

Fourkiotis_Φουρκιώτης κατά της Ελλάδας_ 16-6-2016_

Πηγή