Διαζύγιο και Χωρισμός. Οι Επιπτώσεις για τον Άνδρα

Πώς βιώνει ένας άνδρας τον χωρισμό. Προκλήσεις και Προοπτικές

Τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα, κακώς ή καλώς, παρατηρείται μια αυξητική τάση στο ποσοστό διαζυγίων επί του αριθμού των γάμων. 

Κακώς, γιατί κάθε χωρισμός είναι μια επώδυνη ματαίωση των οραμάτων και προσδοκιών δύο – τουλάχιστον - ανθρώπων. Καλώς, γιατί σε αντίθεση με προηγούμενες δεκαετίες, οι άνθρωποι πια, για μια σειρά από λόγους, νοιώθουν ότι δεν είναι υποχρεωμένοι να βιώνουν έναν γάμο ως μια κοινωνική σύμβαση. Γενικότερα, οι άνθρωποι πριν παντρευτούν - αν τελικά το κάνουν – τείνουν να δοκιμάζονται σε διάφορες συντροφικές σχέσεις.

Ο συντροφικός δεσμός έχει πια υψηλές προδιαγραφές και απαιτήσεις καθαυτός, και οι άνθρωποι πιο δύσκολα από παλαιότερα θα μείνουν σε έναν «νεκρό» γάμο για το «καλό των παιδιών», για οικονομικούς λόγους (αυτό υπάρχουν ενδείξεις ότι αλλάζει μέσα στην κρίση), ή υπακούοντας στις επιθυμίες και επιταγές της ευρύτερης οικογένειας.

Τα πιο πρόσφατα στατιστικά υπολογίζουν ότι ο ένας στους 4 ή 5 γάμους στην Ελλάδα θα καταλήξει σε διαζύγιο. 

Ακόμα και αν αυτά τα ποσοστά είναι ακόμα μακριά από τις πιθανότητες που έχει ένας γάμος να καταλήξει σε διαζύγιο σε άλλες δυτικές κοινωνίες (προσεγγίζει σε κάποιες περιπτώσεις τον έναν στους δύο γάμους), είναι αρκετά μεγάλο ώστε όλοι να έχουν κάποιον κοντινό τους άνθρωπο που να έχει περάσει ή να περνάει ένα χωρισμό.

Ποιες είναι οι προκλήσεις που θέτει ένας χωρισμός ή ένα διαζύγιο στον άνδρα;

Ένας χωρισμός ακόμα και αν στο τέλος μπορεί να βιωθεί λυτρωτικά για το ένα ή και τα δύο μέρη, κατά βάση είναι μια επώδυνη εμπειρία. Όταν οι σύντροφοι δεσμεύονται σε μια κοντινή μακροχρόνια σχέση, συνειδητά ή και ασυνείδητα επενδύουν και προσδοκούν στην κάλυψη βασικών τους ψυχολογικών αναγκών όπως αυτές διαμορφώθηκαν μέσα στην προσωπική ιστορία του καθενός.

Το συμβόλαιο μιας σχέσης συχνά έχει άδηλους όρους, οι οποίοι είναι δύσκολο να επαναδιαπραγματευτούν από το ζευγάρι στην πορεία της σχέσης ακριβώς γιατί δεν είναι πάντα συνειδητοί και φυσικά δεν έχουν επικοινωνηθεί με καθαρότητα. Η ματαίωση της κάλυψης αυτών των ψυχολογικών αναγκών έχει κόστος τόσο για τις γυναίκες, όσο και για τους άνδρες.

Ο άνδρας καλείται να διαχειριστεί επώδυνα συναισθήματα αποχωρισμού και απώλειας

Η επωδός «οι άνδρες δεν κλαίνε» με την οποία αρκετοί άνδρες γαλουχήθηκαν, δημιουργεί συναισθήματα ντροπής και φόβου στους θλιμμένους άνδρες. Αν εκφράσουν την λύπη τους για τα ματαιωμένα τους όνειρα, φοβούνται ότι αμφισβητείται η ανδρική τους ταυτότητα.

Η έκφραση τέτοιων συναισθημάτων προσιδιάζει την γυναικεία διαχείριση της απώλειας και ως εκ τούτου δημιουργεί φόβους εκθήλυνσης και ντροπή στους άνδρες που έχουν μάθει να ορίζουν την ταυτότητά τους σε αντιπαραβολή με την γυναικεία. Ο «πραγματικός άνδρας» για το μόνο που σίγουρα δεν πρέπει να κατηγορηθεί είναι ότι κάνει σαν γυναίκα. Η ανάσχεση της θλίψης από την ντροπή προκαλεί και συχνά εκφράζεται στους άνδρες σε μια γενικευμένη οργή, ενίοτε και επιθετικότητα.

Στην άλλη πλευρά του νομίσματος, ο έλεγχος αυτής της οργής πολλές φορές παίρνει την μορφήσυγκαλυμμένης κατάθλιψης πίσω από αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως ο αλκοολισμός, η πολυφαγία, η επικίνδυνη οδήγηση ή ακόμα και σεξουαλικές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.

Η πρόκληση που θέτει ένας χωρισμός για τον άνδρα είναι να μάθει να αναγνωρίζει και να εκφράζει συναισθήματα λύπης, φόβου, απογοήτευσης, ανεπάρκειας, άγχους και ανασφάλειας που πυροδοτούνται από τη εν λόγω διαδικασία, αποφεύγοντας την εκδραμάτιση ή απώθησή τους.

Η διαδικασία αυτή είναι ιδιαίτερα δυσχερής για πολλούς άνδρες γιατί το αντικείμενο της απώλειας – η γυναίκα τους – που τώρα προκαλεί αυτά τα «δύσπεπτα» συναισθήματα, ήταν συχνά το πρόσωπο που μεταβόλιζε την συναισθηματική τους ζωή και τους βοηθούσε να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους έως τότε.

Η μητέρα – η πρώτη γυναίκα στη ζωή όλων μας – είναι αυτή που συνήθως μας μαθαίνει να διακρίνουμε τα συναισθήματά μας και κυρίως μας μαθαίνει να τα ρυθμίζουμε σε ανεκτά επίπεδα μέσα από τον στενό δεσμό που κτίζει μαζί μας. Η επιτυχής ενδοβολή και η σταδιακή οικειοποίηση αυτής της ψυχολογικής διεργασίας μας αυξάνει τον βαθμό συναισθηματικής αυτονομίας.

Μέρος όμως αυτής της διαδικασίας για τα αγόρια είναι και η διαφοροποίηση και αποστασιοποίηση από την μητέρα, μέσα από την ταύτιση με τον πατέρα ή γενικότερα την υιοθέτησή τους από τον κόσμο των ανδρών. Πολλοί μελετητές ορίζουν τις τελευταίες αυτές διεργασίες ως ουσιαστικά – θεσμοθετημένες ή άτυπες - διαδικασίες μύησης των αγοριών στον κόσμο των ανδρών.

Από όποια οπτική και αν ειδωθεί, σε αυτή την ψυχολογική διεργασία πολλές δυσκολίες μπορούν να προκύψουν και η ικανότητα ενός άνδρα να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του συχνά καταλήγει να είναι λιγότερο από επαρκής. Σε περιόδους κρίσης – όπως εν προκειμένου σε ένα χωρισμό – πολλές φορές οι άνδρες προστρέχουν με αμφιθυμικά συναισθήματα σε άλλες γυναίκες να τους ανακουφίσουν (φίλες, ερωμένες, μητρικές φιγούρες). Η παρουσία άλλων ανδρών που μπορούν να συντονιστούν συναισθηματικά μαζί τους και να τους καθησυχάσουν συχνά είναι ελλειμματική.

Ένας χωρισμός για τον άνδρα μπορεί να είναι μια πιεστική συνθήκη που θα τον ωθήσει να αναθεωρήσει τον τρόπο και το περιεχόμενο στην επικοινωνία του καθώς και το δίκτυο συνομιλητών του. Για αρκετούς άνδρες είναι αρκετά δύσκολο να μιλήσουν για την υποκειμενική τους εμπειρία, συνήθως αρέσκονται να μιλάνε για θέματα έξω από αυτούς και με «αντικειμενικό» τρόπο και επιχειρηματολογία.

Για έναν άνδρα μπορεί να είναι οικείο να μιλήσει γενικά και αφαιρετικά για ένα πρόβλημα σχέσης, είναι όμως αρκετά δύσκολο να τοποθετηθεί υποκειμενικά και συχνά χωρίς να είναι σε θέση να παρέχει μια «συνολική, ριζική λύση του προβλήματος». Συχνά οι άνδρες «μιλάνε» με τις πράξεις τους, οι οποίες ωστόσο χρειάζονται «μετάφραση».

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ένας χωρισμός για έναν άνδρα, μπορεί να είναι και ο χωρισμός από εκείνη την πλευρά του εαυτού του που αποποιείται κάποια συναισθήματα, ένας χωρισμός από την πλευρά του εαυτού που αρνείται να ζητήσει βοήθεια και να εκτεθεί συναισθηματικά. Υπό αυτή την έννοια, η πρόκληση για τον χωρισμένο άνδρα είναι να πάρει διαζύγιο και από έναν στερεοτυπικό τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται συναισθηματικά φορτισμένες περιστάσεις.

Ο χωρισμένος πατέρας: νέοι ορίζοντες

Η πατρότητα καθαυτή συνιστά για τον άνδρα μια νέα διάσταση του ανδρισμού του. Η μετάβαση στον γονεϊκό ρόλο τον φέρνει σε επαφή ταυτόχρονα με το παιδί μέσα του και με τον δικό του πατέρα.Ταυτόχρονα τον μικραίνει και τον μεγαλώνει πολύ. Αναβιώνει παιδικές ανάγκες του μέσα από την επαφή με το παιδί του (κάποιες φορές ανεκπλήρωτες), ενώ παράλληλα επαναπροσδιορίζει την γονεϊκή ευθύνη και οπτική, αναθεωρώντας την άποψή του για τη στάση του δικού πατέρα μέσα από τον νέο του ρόλο.

Σημαντικές ανακατατάξεις γίνονται και στην συντροφική σχέση με την μετάβαση στην γονεϊκότητα. Πώς ισορροπούν οι δύο σύντροφοι ανάμεσα στις ατελείωτες ανάγκες φροντίδας του παιδιού και την κάλυψη των δικών τους αναγκών; Ποιος καταλήγει να νιώθει παραμελημένος και πώς αναπληρώνει αυτό το κενό;

Αν όλα τα παραπάνω αποτελούν τις νέες διαστάσεις που κομίζει στην ζωή ενός άνδρα η πατρότητα, μπορεί ίσως κάποιος να αναλογιστεί τις επιπρόσθετες προκλήσεις που τίθενται στον χωρισμένο πατέρα.

Πολλά ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν την ευεργετική επίδραση του ενεργού πατέρα σε πολλαπλά επίπεδα της ζωής του παιδιού. 

Ωστόσο, δεν είναι λίγοι εκείνοι οι πατεράδες που μετά από έναν χωρισμό οχυρώνονται πίσω από «τον ρόλο του καλού κουβαλητή» και ουσιαστικά αποσύρονται συναισθηματικά από την ζωή των παιδιών τους.

Ο χωρισμένος άνδρας-πατέρας έχει να αντιμετωπίσει πολλαπλές δυσκολίες ώστε να αποφύγει την παραπάνω εξέλιξη. Καλείται να αυξήσει στο μέτρο του δυνατού τον τακτικό χρόνο παραμονής με το/α παιδί/α του. Στον χρόνο αυτό έχει να καλύψει αρμοδιότητες που υπερβαίνουν τις πιο παραδοσιακές προδιαγραφές του πατρικού ρόλου (βάσει τον οποίων και ο ίδιος κατά πάσα πιθανότητα ανατράφηκε): να μεριμνήσει για τις καθημερινές βασικές ανάγκες του παιδιού, να το στηρίξει συναισθηματικά, να το ακούσει, να το υποστηρίξει σε δραστηριότητες.

Πολλοί άνδρες της νέας γενιάς, είναι συχνά διατεθειμένοι να παίξουν ένα πιο ενεργό ρόλο στην ανατροφή του παιδιού τους στην προσπάθειά τους να γράψουν ένα επανορθωτικό σενάριο σε σχέση με την συναισθηματική απουσία που βίωσαν πολλοί από αυτούς στη σχέση με τον δικό τους πατέρα. Έτσι δεν είναι πια σπάνιο, ο άνδρας να αναλαμβάνει πιο σύνθετους γονεϊκούς ρόλους μετά από ένα χωρισμό.

Δεν είναι τυχαίο ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί σύλλογοι ανδρών που διεκδικούν και επιχειρηματολογούν υπέρ των ίσων δικαιωμάτων επιμέλειας των πατεράδων με τις μητέρες μετά από ένα διαζύγιο. Επίσης, δεν είναι πια τόσο ξένη η εικόνα πατεράδες να συζητάνε μεταξύ τους ή να συμμετέχουν σε κοινωνικές συναναστροφές τους σε συζητήσεις για θέματα που αφορούν πρακτικά ζητήματα που αφορούν την διαπαιδαγώγηση και φροντίδα των παιδιών.

Σε αντίθεση με το σύνηθες μέχρι τώρα, που ήθελε τις μητέρες να απευθύνονται σε οικογενειακούς θεραπευτές για ζητήματα που αφορούσαν στα παιδιά και γενικότερα στην συναισθηματική ζωή της οικογένειας, κάποιοι σύγχρονοι άνδρες ξεπερνάνε την παραδοσιακή δυσπιστία τους προς την ψυχοθεραπεία και φτάνουν στο σημείο να πάρουν την πρωτοβουλία να απευθυνθούν οι ίδιοι σε κάποιο ψυχοθεραπευτή είτε για κάποιο θέμα που τους προβληματίζει για τα παιδιά τους ή ακόμα και σε σχέση με την συντροφική τους σχέση.

Οι άνδρες έχουν ανάγκη να μιλήσουν

Οι νέες αυτές τάσεις μπορεί να μην είναι ακόμα κυρίαρχες ωστόσο, είναι υπαρκτές και αποτυπώνονται και στην καθημερινή ψυχοθεραπευτική πρακτική όπου έχουν αυξηθεί τόσο ο αριθμός, όσο και το εύρος των αιτημάτων που προέρχονται από άνδρες.

Η αντίληψη ότι «Οι άνδρες δεν μιλούν πολύ… την αγάπη τους την δείχνουν με πράξεις» (όπως αποτυπώνεται και στους στίχους ενός λαϊκού τραγουδιού) βρίσκεται σε αναθεώρηση. 

Η πολυπλοκότητα και ανταγωνιστικότητα των ρόλων που καλούνται να παίξουν οι σύγχρονοι άνδρες, τους δημιουργούν έντονες – αν και συχνά αφανείς – ψυχολογικές πιέσεις. Οι άνδρες έχουν ανάγκη από νέους συνομιλητές με τους οποίους θα εμπλακούν σε νέου τύπου συζητήσεις λιγότερο κοινωνικές και περισσότερο αναστοχαστικές και αυτοαναφορικές.

Ίσως αναδεικνύεται η ανάγκη για ένα νέο ανδρικό λόγο, διαφοροποιημένο τόσο από τον κυρίαρχο τρόπο που επικοινωνούν ή προσδοκούν να επικοινωνήσουν οι γυναίκες όσο και από τον παραδοσιακό επιχειρησιακό (instrumental) ανδρικό λόγο που έχει μια επίστρωση αντικειμενικότητες και ορθολογισμού, και ο οποίος είναι γραμμικός και προσανατολισμένος στην επίλυση εξωτερικών προβλημάτων.

Οι εσωτερικές αντιφάσεις και συγκρούσεις του σύγχρονου άνδρα έχουν ανάγκη νέων συνομιλητών που θα τον βοηθήσουν να αρθρώσει μια νέα αφήγηση για τον κοινωνικό του φύλο. Είναι κρίσιμο οι άνδρες να συναντήσουν άλλους άνδρες συνομιλητές στην αναζήτηση αυτής της αναθεωρημένης ανδρικής ταυτότητας και να μην βασιστούν αποκλειστικά στη γυναικεία υποστήριξη.

Χρήστος Ζιούβας

Ψυχοθεραπευτής – Οικογενειακός θεραπευτής

Σύμβουλος Τοξικοεξαρτήσεων

Πηγή