Αναγκαία η μεταρρύθμιση της επιμέλειας των παιδιών χωρισμένων γονέων


Λύση υπάρχει και λέγεται ΚΟΙΝΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ!!! 
Την προτείνουν και οι νομικοί αλλά οι Έλληνες δικαστές προτιμούν την "εύκολη λύση" της αποκλειστικής επιμέλειας !!!




ΜΠΑΜΠΑΣ «όλα ή τίποτα» στις επιλογές για την επιμέλεια του προσώπου των παιδιών χωρισμένων γονέων

Ζητήματα από την εφαρμογή του συστήματος «όλα ή τίποτα» στις επιλογές για την επιμέλεια του προσώπου των παιδιών χωρισμένων γονέων.


1. Η μονογονεϊκή επιμέλεια ως εφαρμογή της αρχής του «όλα ή τίποτα»

Το σύστημα ρύθμισης της σχέσης των γονιών με τα παιδιά τους, με βάση τις παρούσες ρυθμίσεις του Αστικού Κώδικα, έχει ως βάση την απόδοση της επιμέλειας του προσώπου του παιδιού, σε περίπτωση διάλυσης της οικογένειας, στον έναν από τους δυο γονιούς, και κατά κανόνα (όπως εφαρμόζεται από τα δικαστήρια) στην μητέρα (μονογονεϊκή επιμέλεια).

Απέναντι στην σχέση καθολικής εξουσίας και ευθύνης πάνω στο παιδί, που αποκτά ο ένας γονιός, δυνάμει του θεσμού της «επιμέλειας του προσώπου», ο άλλος γονιός έχει ένα «χλωμό» δικαίωμα επικοινωνίας και αίτησης πληροφοριών, και την υποχρέωση πληρωμής ενός ποσού, για να μεγαλώνει το παιδί του ο αντίδικος γονιός («διατροφή»).

Ούτε η «μέριμνα», η οποία, συχνά, καταλείπεται στον «άλλο» γονέα, αντισταθμίζει την αρχή του «ΌΛΑ Η ΤΙΠΟΤΑ», που αντιπροσωπεύει η επιμέλεια. Τούτο, γιατί η «επιμέλεια του προσώπου», είναι ένα «δικαίωμα» το οποίο παρέχει στον γονιό την άμεση, υλική και πραγματική εξουσία αποφάσεων για το παιδί. Η «μέριμνα», η οποία απομένει, συχνά, στον άλλο γονέα, αποτελεί ένα «κατάλοιπο» (Residue) της αρχικά ενιαίας και καθολικής μέριμνας, η οποία περιλαμβάνει δικαιώματα που σπάνια ενεργοποιούνται στην καθημερινή ζωή, και μικρή σημασία έχουν, όπως της υπογραφής σε ένα συμβόλαιο, σε μια αίτηση για έκδοση διαβατηρίου, για μια εγχείριση του παιδιού κ.τ.λ.

Ο μη έχων την επιμέλεια, βεβαίως, έχει μια υποχρέωση, αυτήν της καταβολής διατροφής, και συχνά στην πράξη η έντονη αντίδραση του γονιού που πρέπει να πληρώσει διατροφή είναι ότι υποχρεώνεται ΝΑ ΠΛΗΡΩΝΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΑΛΛΟΣ.

Τι άλλο είναι η πάγια νομολογιακή άποψη ότι η φροντίδα στην ανατροφή των παιδιών είναι αποτιμητή σε χρήμα;

Μεγάλο ποσοστό πατεράδων, θα αναλάμβαναν ευχαρίστως να παράσχουν αυτοί την φροντίδα στην ανατροφή των παιδιών, και να πληρώνουν οι μητέρες τον μισθό γι’ αυτή την εργασία τους.

Πέραν, όμως, αυτού, ο χωρισμένος πατέρας τρέφει μόνιμη καχυποψία ότι η μητέρα αναλίσκει για προσωπικές της ανάγκες τα χρήματα που εισπράττει για το παιδί του.

Συνεπώς, μέσω της «επιμέλειας του προσώπου» καθιερώνεται ένα σύστημα του τύπου «όλα ή τίποτα», του οποίου τα προβλήματα επιτείνονται ενόψει του αυξανόμενου αριθμού παιδιών που οι γονείς τους δεν μένουν μαζί, είτε, κατά κύριο λόγο, εξαιτίας της φανερής κρίσης του θεσμού του γάμου, είτε και εξαιτίας άλλων παραγόντων (παιδί από ελεύθερη ένωση, παιδί από τεχνητή γονιμοποίηση κ.τ.λ.).


2. Η σκοπιμότητα της διατήρησης του θεσμού της «επιμέλειας» στις οικογενειακές σχέσεις γονέων – παιδιών

Στην επιτροπή που δουλέψαμε τα ζητήματα αυτά, υπήρξε πρόταση να καταργηθεί ο όρος της «επιμέλειας», και να αντικατασταθεί με κάποιον άλλον, όπως «φροντίδα». Δεν μπόρεσα να συμφωνήσω σε τέτοια πρόταση. Ο θεσμός της «επιμέλειας του προσώπου», ως «λειτουργικού δικαιώματος», που επάγεται υποχρεώσεις και ευθύνες για τον γονιό, και λειτουργεί υπέρ του τέκνου, είναι ένας θεσμός λειτουργικός, οικείος στον δικαστή, στον δικηγόρο, στον επιστήμονα, και πρόσφορος για το καλύτερο – όπως και για το χειρότερο. Το πρόβλημα, στην ελληνική δικαστική πράξη, έγκειται στην καθολική επικράτηση της μονογονεϊκής επιμέλειας.


3. Η ρύθμιση του Αστικού Κώδικα έναντι της καθολικής επικράτησης του συστήματος της μονογονεϊκής επιμέλειας

Η επικράτηση της αρχής του «όλα ή τίποτα» στην ελληνική δικαστηριακή πράξη δεν στηρίζεται στον αστικό κώδικα, ο οποίος, στο άρθρο 1513 § 1 εδ. τελευταίο, αναφέρεται σε δυνατότητα «κατανομής της άσκησης της γονικής μέριμνας». Είναι μια «λύση ευκολίας», που στηρίζεται στην πεποίθηση του δικαστή – συχνά και του δικαζόμενου – ότι, με δεδομένη την διάσταση, την αντιδικία, την διαφορά των απόψεων, το αναπτυσσόμενο μίσος, που οδήγησαν δυο γονείς στην διακοπή της συμβίωσής τους, και τις συναφείς οικονομικές διαφορές που ανακύπτουν, για την διαμοίραση της κοινής περιουσίας, τα «αποκτήματα» και την διατροφή, είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη κάθε προσπάθεια να «τα βρουν» οι δυο γονείς στην ανατροφή των παιδιών τους. Πιστεύουμε, μάλιστα, ότι η καθολική επικράτηση του παρόντος, προβληματικού συστήματος «όλα ή τίποτα» οφείλεται κατά πολύ σε αδράνεια:

1. Του νομοθέτη, επειδή δεν επεξεργάστηκε ένα πιο αποτελεσματικό σύστημα. 

2. Των δικαστηρίων, επειδή «βολεύτηκαν» με το ατελές σύστημα του νομοθέτη, και δεν εφάρμοσαν τις καλύτερες λύσεις, οι οποίες, ατελώς, διαγράφονται ήδη στον υφιστάμενο Α.Κ.

3. Των γονιών, που οδηγούνται, κατά κανόνα, στην «εύκολη» λύση του αλληλοσπαραγμού στα δικαστήρια, παρά στην αντιμετώπιση των «πραγματικών προβλημάτων», που είναι η σωστή ανατροφή των παιδιών και το ξεπέρασμα των επιπτώσεων του χωρισμού των γονιών τους, παρά το πραγματικό γεγονός της διάσπασης της συμβίωσης και της διάστασης των απόψεων μεταξύ τους.

Για τον λόγο αυτό, το σύστημα της μονογονεϊκής επιμέλειας υπό καθεστώς ανισότητας των γονέων είναι αυτοτροφοδοτούμενο: τροφοδοτεί το ίδιο την κρίση του, η οποία λαμβάνει μορφή «θετικής ανάδρασης»: η κρίση οδηγείται στα δικαστήρια, όπου οξύνεται, για να οδηγηθεί μεγεθυσμένη στα δικαστήρια, όπου θα οξυνθεί περαιτέρω, κ.ο.κ.

Συνεπώς, η μονογονεϊκή επιμέλεια έχει επικρατήσει ως η απλούστερη λύση, η πιο εύκολη.


4. Αδικίες και άτοπα από την καθολική επικράτηση του συστήματος της μονογονεϊκής επιμέλειας


Προφανή μειονεκτήματα της πρακτικής της μονογονεϊκής επιμέλειας, είναι τα παρακάτω:

- Στερείται το παιδί τον ένα γονιό του, και όσα αυτός μπορεί να του προσφέρει. Αδικείται το παιδί.

- Στερείται ο ένας γονιός το παιδί του, και όσα το παιδί του μπορεί να του προσφέρει. Αδικείται ο γονιός.

- Η μονογονεϊκή επιμέλεια αποτελεί αντικείμενο διεκδίκησης, πίκρας, αντιδικίας. Λόγο αποξένωσης, εκδίκησης και μίσους. Αδικούνται όλοι.

Ειδικότερα, το σύστημα της μονογονεϊκής επιμέλειας, ως σύστημα του «όλα ή τίποτα», μετά την λύση του γάμου ή της συμβιωτικής σχέσης, από την οποία προήλθε το παιδί:

1. Οδηγεί σε αφύσικες, μονογονεϊκές οικογένειες, οι οποίες λειτουργούν σαν υποκατάστατο της διαλυμένης οικογένειας. Σοβαρά προβλήματα προκύπτουν, ιδίως όταν, στο πλαίσιο της μονογονεϊκής οικογένειας:

(α) Η συμβίωση της μητέρας με το παιδί, μετά την έξωση του πατέρα από την οικογένεια, λαμβάνει, τακτικά, τον χαρακτήρα οιονεί «γάμου» μεταξύ μητέρας και παιδιού. Δημιουργείται μια νέα οικογένεια, στον άξονα μητέρας – παιδιού, χωρίς πατρική παρουσία, και με συμπληρωματικά μέλη, σε σαφώς υποδεέστερη, συχνά, θέση, τους εκ μητρός συγγενείς (παππούδες, γιαγιάδες, αδέλφια, κ.τ.λ.).

(β) Η απομάκρυνση του πατέρα από την «οικογένεια», την οποία, πλέον, αποτελούν η μητέρα και το παιδί οδηγεί σε αποξένωση του πατέρα από το παιδί του, και του παιδιού από τον πατέρα του. Για τον Έλληνα, η «οικογένεια» ορίζεται ως: «όσους κλείνει η πόρτα σου». Ο πατέρας, εκτός της οικογενειακής θύρας, παύει να θεωρείται και να είναι «οικογένεια» του παιδιού.

(γ) Η απουσία του πατέρα, πέρα από την πρόδηλη στέρηση του παιδιού από την παρουσία του και απ’ ό,τι αυτός μπορεί να του προσφέρει, οδηγεί σε διαταραχή του ψυχικού κόσμου του παιδιού, και σε στρεβλή ψυχοσωματική του ανάπτυξη. Ειδικά αν το παιδί είναι αγόρι, αναλαμβάνει συχνά τον ρόλο του «άντρα» της οικογενείας, του προστάτη της μητέρας.


2. Προσβάλλει τα δικαιώματα του παιδιού, και ιδίως:

(α) Προσβάλλεται το δικαίωμα και η επιθυμία του κάθε παιδιού να έχει και τους δυο γονείς του, ενόψει του ότι, η παρούσα ρύθμιση, του επιβάλει την κυριαρχική και ανισόρροπη παρουσία του ενός (στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων: της μητέρας), και την στέρησή του από τον άλλο (στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων: του πατέρα). Αν κάποιος ρωτήσει τα παιδιά, ιδίως στην αρχή της διάστασης των γονέων τους, ποιον από τους δύο θέλουν, θα απαντήσουν, στερεότυπα: «και τους δύο».

(β) Η στέρηση του παιδιού από τον ένα γονέα αναδεικνύεται σε οιονεί παρεπόμενη κύρωση της διάλυσης της συμβίωσης ή της έγγαμης σχέσης, και επιβάλλεται, τόσο στον ένα από τους δυο γονείς, αλλά, κυρίως, και στο παιδί. Το παιδί αισθάνεται ότι η οικογένειά του διασπάται, ότι είναι αδύναμο να ελέγξει την ζωή του, καθώς και ενοχές για την διάλυση της οικογένειάς του.


3. Ενισχύει το στοιχείο της αντιδικίας στις οικογενειακές σχέσεις.

Ειδικότερα, η αρχή του «όλα ή τίποτα» διαγράφει σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον «νικητή» και τον «ηττημένο» της δίκης για την επιμέλεια.

Ο «νικητής» τα παίρνει «όλα», ο «ηττημένος» μένει με το «τίποτα».

Αυτός είναι ο λόγος που ο διάδικος μετέρχεται κάθε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο, για να κερδίσει, αφού η εναλλακτική λύση που του προσφέρεται είναι η χειρότερη δυνατή: η απώλεια του παιδιού του.





5. Ο σημαντικός παράγων της αποξένωσης: το PAS

Ειδική κατηγορία επιπτώσεων της αρχής του «όλα ή τίποτα» στις μετά τον χωρισμό των γονιών σχέσεις τους με τα παιδιά τους, είναι η εμφάνιση αποξενωτικών φαινομένων μεταξύ των παιδιών και του ενός γονιού. Πράγματι, η ανάπτυξη του συνδρόμου της γονικής αποξένωσης - Parental Alienation Syndrome – γνωστότερο ως PAS – είναι, πλέον, ο κανόνας που πρέπει να περιμένουμε από την εφαρμογή του συστήματος της μονογονεϊκής επιμέλειας.

Ως σύνδρομο γονικής αποξένωσης ορίζεται στην διεθνή σχετική βιβλιογραφία η αυτοδύναμη κατάσταση η οποία δημιουργείται στο παιδί, με αποτέλεσμα την αποξένωσή του από τον ένα γονιό, η οποία συνοδεύεται, συνήθως, με σκαιά συμπεριφορά, άρνηση συνάντησης, άρνηση επικοινωνίας, αδιαφορία ή και μίσος γι’ αυτόν, καθώς και για όλο το περιβάλλον του. Το PAS έχει αναγνωριστεί επίσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 
Ειδικότερα, το 2002, σε μια Διεθνή Διάσκεψη, η κυρία Mary BANOTTI (διαμεσολαβήτρια για τις διεθνείς απαγωγές παιδιών), γράφει στην έκθεσή της, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V ότι: αυτό το φαινόμενο αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως πρόβλημα των παιδιών στα οποία δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στον ένα ή στον άλλο γονέα. 

Ο γονέας που έχει την επιμέλεια φροντίζει να αποξενώσει τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια από τα παιδιά του και αυτή η πρακτική είναι δυστυχώς πολύ συνηθισμένη και έχει καταστροφικές συνέπειες για το παιδί. Είναι σημαντικό οι δικαστικές αρχές και οι κοινωνικοί λειτουργοί που αναλαμβάνουν παιδιά σε αυτή την κατάσταση να γνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοιες συμπεριφορές και δεν πρέπει να κάνουν διακρίσεις κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πρόσβαση και τα δικαιώματα επίσκεψης.


6. Συγγενικά φαινόμενα: το «σύνδρομο της Στοκχόλμης»

Ο θεσμός της «επιμέλειας», στην πράξη, διαφέρει από την θεωρητική του σύλληψη.

Μπορεί, για τον νομικό, η επιμέλεια να είναι ένα «λειτουργικό δικαίωμα», επαγόμενο δικαιώματα και ευθύνες, και ασκούμενο για το συμφέρον του τέκνου.

Δεν είναι πάντοτε έτσι και για τον δικαζόμενο γονιό. Ο γονιός είναι πολύ εύκολο να συγχίσει το «λειτουργικό δικαίωμα» με την «εξουσία απόλυτη και κατά παντός» πάνω στο παιδί.

Ούτε είναι πάντοτε έτσι για το παιδί. Το παιδί δεν ξέρει από «λειτουργικά δικαιώματα» και τέτοια. 

Για το παιδί σημασία έχει ποιος γονιός έχει την εξουσία να λαμβάνει τις αποφάσεις που το αφορούν.

Για τον λόγο αυτό, το «σύνδρομο γονικής αποξένωσης» σχετίζεται με το «σύνδρομο της Στοκχόλμης»: το θύμα καταπίεσης αναπτύσσει αισθήματα συμπάθειας προς τον καταπιεστή του, εφόσον ο τελευταίος έχει την εξουσία πάνω του. Τέτοιος καταπιεστής, στην χωρισμένη οικογένεια, αναδεικνύεται ο «έχων την επιμέλεια» γονιός. 

Στην χωρισμένη οικογένεια, αυτό σημαίνει ότι το παιδί αναπτύσσει αισθήματα συμπάθειας και αλληλεγγύης με τον γονιό που έχει την εξουσία πάνω του, ακόμα κι αν ο τελευταίος το κακοποιεί, το κακομεταχειρίζεται, και το αποξενώνει από τον άλλο γονιό.


7. Συγγενικά φαινόμενα: το «σύνδρομο της Μήδειας»

Για την ιστορία σημειώνω ότι, η σημερινή συζήτηση για το PAS, που αφορά και τα δυο φύλα, παλιά φερόταν ως συζήτηση για το «σύμπλεγμα της Μήδειας», αφού θεωρείτο ότι η γυναίκα, εκδικούμενη τον άντρα που την εγκατέλειψε για άλλη γυναίκα, τον αποξενώνει από αυτόν, καταστρέφει τον δεσμό του με το παιδί, ακόμα και το παιδί το ίδιο.

Σήμερα, η περί Μήδειας συζήτηση έχει υποχωρήσει, για τον εξής λόγο: στην Αμερική, όπου αναπτύχθηκε και η σχετική συζήτηση, παρατηρήθηκε ότι:

- Όταν η μητέρα παίρνει το παιδί, το αποξενώνει από τον πατέρα.

- Όταν ο πατέρας παίρνει το παιδί, το αποξενώνει από την μητέρα.

Συνεπώς, το κεφάλαιο Medea syndrome, της σχετικής βιβλιογραφίας, σήμερα έχει ενταχθεί ως υποκεφάλαιο της συζήτησης για το PAS.


8. Κοινά συμπτώματα της ανάπτυξης συνδρόμου γονικής αποξένωσης

Τα κοινά χαρακτηριστικά μιας αποξενωτικής τακτικής (με αποξενώνοντα γονιό την μητέρα και αποξενωμένο τον πατέρα) είναι τα ακόλουθα:

α) Η μητέρα εμποδίζει όλες τις προσπάθειες του πατέρα να επικοινωνήσει με την ίδια ή με τα παιδιά, παρά τα λεγόμενα της ότι δεν εμποδίζει την επικοινωνία με τα παιδιά.

β) Τα παιδιά αρχίζουν ξαφνικά να βρίσκουν δικαιολογίες για να μην βλέπουν τον πατέρα. Μπορούν να πουν ακόμα ότι δεν θέλουν και τα δώρα του. Τα δώρα που θα στείλει ο πατέρας μπορεί να αγνοηθούν ή μπορούν ακόμη και να επιστραφούν – με την απόδειξη επιστροφής υπογεγραμμένη από το παιδί.

γ) Αν και τα παιδιά δηλώνουν ότι δεν θέλουν να βλέπουν ειδικά τον πατέρα τους, ξαφνικά θα σταματήσουν να θέλουν να βλέπουν και καθένα που συνδέεται με αυτόν, όπως τους στενούς του συγγενείς και φίλους. Θα σταματήσουν ακόμη και να μιλάνε στους γείτονες και σε πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντος του πατέρα. Η μητέρα θα σταματήσει επίσης κάθε επαφή με οποιονδήποτε συνδέεται με τον πατέρα, ενώ θα υποστηρίζει ότι δεν συμμερίζεται την συμπεριφορά των παιδιών.

δ) Η μητέρα πάει στο σχολείο, στο φροντιστήριο, στο γυμναστήριο και σε οποιαδήποτε άλλο μέρος τα παιδιά επισκέπτονται τακτικά και ενημερώνει τους αρμόδιους (αναληθώς) ότι δεν πρέπει ο πατέρας να έρθει σε επικοινωνία με τα παιδιά στους χώρους αυτούς.

ε) Ο πατέρας διαπιστώνει ότι και πρόσωπα του περιβάλλοντος της μητέρας παύουν κάθε επαφή μαζί του.



9. Η πρόκληση συνδρόμου γονικής αποξένωσης ως μορφή συναισθηματικής κακοποίησης

Σε κάθε περίπτωση, σήμερα η πρόκληση PAS θεωρείται ΣΟΒΑΡΗ ΜΟΡΦΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ, της κατηγορίας της ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ. Αντίθετα με ό,τι πιστευόταν παλαιότερα, το PAS, εφόσον δημιουργηθεί, δεν θεραπεύεται από μόνο του, δηλαδή το παιδί, μεγαλώνοντας, ΠΟΤΕ, ΠΙΑ, ΔΕΝ ΣΥΝΑΠΤΕΙ ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΓΟΝΙΟ – ΘΥΜΑ, από τον οποίο έχει αποξενωθεί. 

Το PAS, όταν δεν προλαμβάνεται, αντιμετωπίζεται κατασταλτικά, με ψυχοθεραπεία καταρχάς, κατά την οποία θα διαγνωστεί και η μορφή του. Η Αμερικάνικη πείρα, όμως, δείχνει ότι, και στην ψυχοθεραπεία παρεμβαίνει ο αποξενώνων γονιός, και την αχρηστεύει. Συνιστώνται, στην περίπτωση αυτή, δικαστικά ή άλλα μέτρα, τα οποία μπορεί να φτάσουν μέχρι και την απομάκρυνση του παιδιού από τον γονέα που του έχει προκαλέσει το εν λόγω σύνδρομο.


10. Προτεινόμενη αντιμετώπιση: συγκεκριμενοποίηση του κύκλου των προστατευόμενων οικογενειακών σχέσεων

Σε ένα γενικότερο επίπεδο, στο προτεινόμενο σχέδιο, η αρχή του «όλα ή τίποτα», στην προτεινόμενη εισήγηση, διασπάται, με την καταρχάς θέσπιση ρητής προστασίας των οικογενειακών σχέσεων. Πρόκειται για γενικότερης σημασίας πρόταση, με την οποία ορίζονται οι οικογενειακές σχέσεις, και θεσπίζεται ρητά προστασία τους, ανάλογη με εκείνην των άρθρων 57 – 59 Α.Κ., την προστασία της προσωπικότητας. Είναι γνωστό ότι, ερμηνευτικά, οι οικογενειακές σχέσεις μπορούν να υπαχθούν άμεσα στην προστασία των άρθρων 57 – 59 Α.Κ. 
Αλλά είναι χρήσιμο να θεσπιστεί, ως εισαγωγική έννοια στο οικογενειακό δίκαιο, και ως βασικότερη όλων, η έννοια της οικογενειακής σχέσης, και η ρητή νομοθετική της προστασία, με διάταξη ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΗ εκείνη των άρθρων 57 – 59 Α.Κ. Στο προτεινόμενο σύστημα ρυθμίσεων, η ρητή προστασία της γενικότερης οικογενειακής σχέσης έχει έναν επιπλέον σκοπό: διευρύνει τον κύκλο των ενδιαφερομένων για το παιδί, και ενισχύει τον κοινωνικό έλεγχο σε καταστάσεις οι οποίες τείνουν να εκπέσουν σε καθεστώς πλήρους ιδιωτείας. Τούτο, γιατί ένας ευρύτερος κύκλος προσώπων νομιμοποιούνται να διεκδικήσουν προστασία της οικογενειακής τους σχέσης με το παιδί, με βάση την προτεινόμενη ρύθμιση.



11. Προτεινόμενη αντιμετώπιση: η καθιέρωση συστήματος κοινής επιμέλειας

Ο παραπάνω προβληματισμός οδηγεί στην διαπίστωση της ανάγκης για μια γενναία μεταρρύθμιση του οικογενειακού συστήματος, στο κέντρο της οποίας θα βρίσκεται η καθιέρωση ενός συστήματος ΚΟΙΝΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ, που θα σημαίνει ότι οι δυο γονείς θα είναι απολύτως και ισόρροπα συνυπεύθυνοι για την ανατροφή του παιδιού και μετά τον χωρισμό τους, και θα έχουν έναντι του παιδιού τα ίδια δικαιώματα. 

Συνεπώς, η βασική πρόταση για την κατάργηση της αρχής του «ΌΛΑ Ή ΤΙΠΟΤΑ» συνίσταται στην αντικατάσταση της οιονεί αυτόματης εφαρμογής, σε περίπτωση διάστασης, της μονογονεϊκής επιμέλειας, με την νομικά δεσμευτική εφαρμογή της «κοινής εν διαστάσει επιμέλειας». 

Αυτό σημαίνει ότι, οι γονείς μπορεί, πια, να μην θέλουν να μείνουν μαζί. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το παιδί δεν θα έχει και τους δύο, γονείς του, εξίσου υπεύθυνους για την «επιμέλεια του προσώπου του». Διασπώντας την αρχή της μίας κατοικίας, το παιδί θα έχει δυο κατοικίες: την πατρική, και την μητρική του κατοικία. Ιδίως όταν οι γονείς μένουν στην ίδια πόλη. Και εκτός αν οι γονείς συμφωνήσουν αλλιώς.
Στην επιτροπή συζητήθηκε το μοντέλο της «εναλλασσόμενης κατοικίας» που θα προτεινόταν. Προτάθηκε και αλλαγή της κατοικίας σε μεγάλα διαστήματα, λ.χ. κάθε τρία χρόνια. Τέτοια ρύθμιση, όμως, θα είχε όλα τα μειονεκτήματα της μονογονεϊκής επιμέλειας, και επιπλέον το πρόβλημα ότι, κάθε τρία χρόνια, θα αναστατώνονταν δυο σπίτια – και το παιδί. Συνεπώς, η κατανομή της κατοικίας, στο πλαίσιο της κοινής επιμέλειας, θα πρέπει να γίνει σε μικροκλίμακα: κατανομή της διαμονής του παιδιού μέσα στην εβδομάδα, το πολύ στον μήνα. Τα υπόλοιπα, είναι ζήτημα συμφωνιών και ρυθμίσεων.


12. Η κοινή επιμέλεια σε πρακτικό επίπεδο

Σε πρακτικό επίπεδο, με τον χωρισμό, την διάσταση ή το διαζύγιο, θα ενεργοποιούνται οι ρυθμίσεις της κοινής επιμέλειας, και όχι της μονογονεϊκής επιμέλειας, δηλαδή της οιονεί αυτόματης ανάληψης της επιμέλειας του προσώπου το παιδιού από τον έναν από τους δύο, δηλαδή (και κατά κανόνα) την μητέρα. 

Η κοινή επιμέλεια σε πρακτικό επίπεδοΤο σύστημα της μονογονεϊκής επιμέλειας προτείνεται να διατηρηθεί ΜΟΝΟ ΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟ του συστήματος της κοινής επιμέλειας, υπό την έννοια ότι η επιμέλεια θα απονέμεται στον ένα από τους δυο συζύγους, μόνο όταν το σύστημα της κοινής επιμέλειας εφαρμοστεί για ένα διάστημα και αποτύχει. Παράλληλα, πρέπει να γίνει επεξεργασία ενός πρόσφορου δικονομικού συστήματος αντιμετώπισης των ζητημάτων ανατροφής του παιδιού που οι γονείς του δεν ζουν μαζί. Αλλά και, όπως επισημαίνεται παρακάτω, και των ζητημάτων ανατροφής του παιδιού που οι γονείς του ζουν μαζί. Κανένας λόγος δεν υπάρχει να διαφοροποιηθεί η κατηγορία αυτή, αφού συνιστά, όμοια με την άλλη, «οικογενειακή υπόθεση», στην οποία ο δικαστής θα μπορούσε να παρέμβει με θετικό τρόπο.


13. Αναγκαίες εγγυήσεις για την λειτουργία του θεσμού της κοινής επιμέλειας

Είναι βέβαιο ότι, η αναγκαία μεταρρύθμιση του οικογενειακού – γονεϊκού δικαίου, με άξονα τον θεσμό της κοινής επιμέλειας, θα λειτουργήσει μόνον εάν διασφαλιστεί με μια σειρά εγγυήσεων, και τέτοιες προτείνονται οι εξής:

1. Ρητή και αποτελεσματική αστική προστασία της οικογενειακής σχέσης, στην οποία οπωσδήποτε εντάσσεται η σχέση του γονιού με το παιδί.

2. Ρύθμιση του καθεστώτος κοινής επιμέλειας με κανόνες απλούς και εφαρμόσιμους, με τους οποίους θα ενθαρρύνεται αφενός μεν η ισόρροπη επαφή του παιδιού και με τους δυο γονείς του (λ.χ., το παιδί θα πρέπει να θεωρεί, πλέον, δικό του, και το σπίτι του ενός γονιού, και το σπίτι του άλλου), αφετέρου η κοινή ευθύνη, η συναπόφαση και η συνεργασία μεταξύ των γονιών για τα ζητήματα που αφορούν το παιδί.

3. Ορισμός δικαστηρίων διαιτησίας οικογενειακών σχέσεων. Κατά τις ειδικότερες προτάσεις που ακολουθούν, τα δικαστήρια αυτά θα αποτελούνται από έναν πρωτοδίκη, έναν εισαγγελέα και μια γραμματέα, και θα συνεδριάζουν χωρίς δημοσιότητα. Εκεί θα άγονται και θα συζητούνται τα ζητήματα διαφωνιών μεταξύ των γονέων σε ζητήματα επιμέλειας του παιδιού, και θα επιλύονται με ταχείες διαδικασίες. Τέτοια ζητήματα μπορεί να είναι, λ.χ., διαφορές για την διαμονή του παιδιού, για το σχολείο όπου θα φοιτήσει, η αμοιβαία επιβάρυνση των γονέων για τα έξοδά του και εν γένει την διατροφή του, κ.τ.λ. Το δικαστήριο θα κρατάει αρχείο των υποθέσεων που άγονται ενώπιόν του, των αποφάσεων που θα λαμβάνονται, και της εφαρμογής τους. Την εφαρμογή τους θα επιβλέπει εισαγγελέας.

4. Δυνατότητα μετάπτωσης σε σύστημα μονογονεϊκής επιμέλειας, ιδίως στην περίπτωση που προκύψει ότι ο ένας από τους δύο γονείς συμπεριφέρεται, στο πλαίσιο της κοινής επιμέλειας, καταχρηστικά, ή εις βάρος του άλλου γονέα ή των συμφερόντων του παιδιού. 

Τέτοια περίπτωση θα τεκμαίρεται ιδίως στην περίπτωση που ο ένας γονέας αποδεδειγμένα προσπαθεί να αποξενώσει το παιδί από τον άλλον, κρύβει το παιδί από τον άλλον, κατηγορεί στο παιδί τον άλλον, προσπαθεί να παρεμποδίσει την επικοινωνία ή την πληροφόρηση στο παιδί από τον άλλον, ή στην περίπτωση που ο ένας γονέας αποδεδειγμένα αδιαφορεί για το παιδί του. Στην περίπτωση της μετάπτωσης σε σύστημα μονογονεϊκής επιμέλειας, θα προβλέπεται και σύστημα ικανοποιητικής και επαρκούς επικοινωνίας του γονέα που δεν θα έχει την επιμέλεια, καθώς και παροχής πληροφοριών. Τυχόν παρεμπόδιση, από τον έχοντα την επιμέλεια, της επικοινωνίας του παιδιού με τον άλλο γονέα, θα αποτελεί στοιχείο για την αλλαγή της μονογονεϊκής επιμέλειας ή για την επαναφορά του συστήματος της κοινής επιμέλειας.

5. Ορισμός δικαστηρίου διαφορών επιμέλειας, στο οποίο θα άγονται οι σοβαρότερες διαφορές για την άσκηση της επιμέλειας, και ιδίως αυτές για την αφαίρεσή της από τον ένα από τους δυο γονείς, ή και από τους δύο, ή μεταβολής του καθεστώτος της επιμέλειας που έχει καθοριστεί με προηγούμενη απόφαση. 

Το δικαστήριο αυτό θα πρέπει να είναι τριμελές, και θα συγκροτείται υποχρεωτικά από δικαστές και των δύο φύλων. Θα συνεδριάζει με γρήγορη και εύκαμπτη διαδικασία, παρουσία εισαγγελέα, ο οποίος θα προετοιμάζει τον φάκελο της υπόθεσης, με βάση αυτεπάγγελτη έρευνα και τις προτάσεις των διαδίκων, και θα υποβάλει πρόταση. Ως πρότυπο θα ληφθεί μάλλον η διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας και όχι της αντιδικίας. 
Το ίδιο δικαστήριο θα επιλαμβάνεται ζητημάτων επείγουσας περίστασης, ενώ ο Εισαγγελέας του Δικαστηρίου θα μπορεί να λαμβάνει προσωρινά μέτρα (σημερινό άρθρο 1532 § 3 Α.Κ.), με δυνατότητα προσφυγής στον Πρόεδρο. Οι συνεδριάσεις του δικαστηρίου θα είναι δημόσιες, εκτός εάν, μετά από αίτηση των διαδίκων, ή του εισαγγελέα, ή αυτεπαγγέλτως, διαπιστωθεί ότι υπάρχει ειδικά προστατευόμενο συμφέρον για την συνεδρίαση κεκλεισμένων των θυρών. 
Το δικαστήριο θα λαμβάνει υπόψη του κάθε πρόσφορο στοιχείο και, μεταξύ άλλων, υποχρεωτικά, πλην των ισχυρισμών που διατυπώνουν και των αποδείξεων που προσκομίζουν οι διάδικοι, το αρχείο των υποθέσεων του διαιτητικού δικαστηρίου, εφόσον αφορά το συγκεκριμένο παιδί, γνωμοδοτήσεις, πραγματογνωμοσύνες, καθώς την υποχρεωτική επικοινωνία του με το παιδί. Το δικαστήριο θα μπορεί να εξετάζει, να καθοδηγεί και να συμβουλεύει τους γονείς, τους ασκούντες την επιμέλεια και τους λοιπούς διαδίκους. 
Στην ενώπιόν του διαδικασία θα μπορούν να παρίστανται, ως παρατηρητές, καθώς και με δικαστικό πληρεξούσιο δικηγόρο, ως παρεμβαίνοντες, οργανώσεις και σύλλογοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και να υποβάλλουν γνωμοδοτήσεις και στοιχεία. 
Ανάλογα με την απόφασή του για την επιμέλεια του παιδιού, ήτοι για την διατήρηση του καθεστώτος κοινής επιμέλειας, της ανάθεσης της επιμέλειας στον ένα από τους δυο γονείς, κατ’ αποκλεισμό του άλλου, της ανάθεσης σε τρίτον, ή σε ίδρυμα, κατ’ αποκλεισμό και των δύο γονέων, το δικαστήριο θα ρυθμίζει, υποχρεωτικά, και κατά την κρίση του και τις προτάσεις των διαδίκων, τα ζητήματα της επικοινωνίας του παιδιού με τον γονέα ή τους γονείς που δεν θα έχουν την επιμέλεια, καθώς και της οικονομικής συμμετοχής των γονέων στα έξοδα επιμέλειας του παιδιού («διατροφή»). 
Για τις παραπάνω αποφάσεις του, το δικαστήριο θα λαμβάνει υπόψη του την γνώμη του παιδιού, και θα υποχρεώνεται να αιτιολογεί ειδικά τυχόν απόκλιση της απόφασής του από την γνώμη και τις επιθυμίες του παιδιού. Η εκτέλεση των αποφάσεων του παιδιού επιβλέπεται από τον εισαγγελέα του δικαστηρίου. Θα προβλέπεται δυνατότητα έφεσης και αναίρεσης κατά των αποφάσεων του δικαστηρίου διαφορών επιμέλειας, με διαδικασία ανάλογη με εκείνη που ακολουθείται πρωτοδίκως.

5. Ανάλογη εφαρμογή των παραπάνω ρυθμίσεων σε παιδιά ανύπαντρων γονέων. Και στην περίπτωση αυτή, εφόσον υπάρχει αποδεδειγμένη πατρότητα και μητρότητα, η επιμέλεια θα ασκείται καταρχάς από κοινού από τους δύο γονείς, όπως ακριβώς και στους χωρισμένους γονείς, και μόνο επικουρικά θα εφαρμόζεται η λύση της μονογονεϊκής επιμέλειας.

Είναι ανάγκη, βέβαια, να αναμορφωθούν ριζικά οι θεσμοί σχετικά με την απόδειξη της πατρότητας, της ονοματοδοσίας κ.τ.λ. του παιδιού.

Είναι ανάγκη, επίσης, να γίνει μια προσαρμογή, στην περίπτωση αυτή, των επί μέρους ρυθμίσεων, στο σύστημα επιμέλειας και συνευθύνης για το παιδί από τους γονείς του, στην κατεύθυνση της μεγαλύτερης εξομοίωσης του παιδιού «εκτός γάμου» με εκείνο που γεννήθηκε στον γάμο. Για το πώς αποφάσισαν να το γεννήσουν οι γονείς του, το παιδί δεν φταίει σε τίποτα.


14. Σημείωση για την επικοινωνία

Είναι φανερό ότι ο θεσμός της «επικοινωνίας», ατελής και απρόσφορος, δεν αρκεί για να αναπληρώσει τα παραπάνω μειονεκτήματα του συστήματος. Όμως, η τήρηση της επικοινωνίας, μπορεί να εξελιχθεί σε έναν τρόπο μετριασμού της αρχής του «όλα ή τίποτα», και για τον λόγο αυτό η θέση της ανάπτυξης των σχετικών ζητημάτων είναι εδώ. 

Ο θεσμός της «επικοινωνίας», ο οποίος συχνά παραβιάζεται ή παραμελείται, ακριβώς επειδή είναι απρόσφορος για να καλύψει τα κενά του συστήματος της μονογονεϊκής επιμέλειας, δεν αρκεί να αναπληρώσει το ρήγμα στην οικογενειακής φύσεως σχέση του γονιού που δεν έχει την «επιμέλεια» του παιδιού (κατά κανόνα: τον πατέρα) και του παιδιού. 

Σοβαρά προβλήματα δημιουργούνται όταν ο έχων την επιμέλεια του παιδιού αρνείται να επιτρέψει την επικοινωνία. Το σύστημα της επιβολής ποινικών ή αστικών κυρώσεων (ποινική δίωξη για παραβίαση δικαστικής απόφασης, χρηματικές ποινές ή και προσωπική κράτηση) έχει αποδειχθεί απρόσφορο, και επιπλέον είναι ακατάλληλο για την οικογενειακή φύση των σχέσεων, και συμβάλλει στην όξυνση των ενδοοικογενειακών αντιδικιών. 

Στο σχέδιο που ακολουθεί, προτείνεται μια ενίσχυση της έμμεσης εκτέλεσης – δεν μπόρεσα να δεχτώ τις ιδέες των άλλων μελών της Επιτροπής για άμεση εκτέλεση της απόφασης για επικοινωνία. Προτείνεται, όμως, σε ακραίες καταστάσεις αποξένωσης και άρνησης, ιδίως για μεγαλύτερα παιδιά, ακόμα και η δυνατότητα διακοπής της διατροφής, αφού ο γονιός δεν μπορεί να υποχρεώνεται να πληρώσει για την διατροφή ενός ατόμου το οποίο δεν θέλει να έχει καμία ενεργό σχέση μαζί του. 

Τούτο, οπωσδήποτε, αναμένεται να δώσει αντικίνητρο στον αποξενώνοντα γονιό, ώστε να μετριάσει την αποξενωτική του λειτουργία, αλλά και ένα αίσθημα υπευθυνότητας στο αποξενωμένο παιδί, ιδίως στον έφηβο, ο οποίος οφείλει να κατανοήσει ότι δεν μπορεί να καταφρονεί επιδεικτικά τον ένα από τους δύο γονείς του χωρίς καμία συνέπεια.


15. Συνολική εικόνα

Τέτοια ρύθμιση απαιτεί, οπωσδήποτε, ριζικές νομοθετικές λύσεις, στην κατεύθυνση της διατήρησης της κοινής ευθύνης των χωρισμένων γονέων για τα παιδιά τους, και της ισόρροπης και, κατά το δυνατόν, πλήρους διατήρησης της οικογενειακής φύσεως, σχέσης του κάθε γονιού με τα παιδιά του, και μετά τον χωρισμό. Αναμφίβολα, θέλει δουλειά και πόρους. Όμως, για την αντιμετώπιση των ολοένα οξυνόμενων προβλημάτων, καμιά προσπάθεια δεν είναι υπερβολική, προκειμένου να διασφαλίσουμε καλύτερο μέλλον για εμάς και για τα παιδιά μας στην αυριανή κοινωνία.


Η ουσιαστική και δικονομική
αναγκαία μεταρρύθμιση της επιμέλειας
των παιδιών χωρισμένων γονέων

Κωστής Δεμερτζής
Δικηγόρος Αθηνών

0 σχόλια:

Τα σχόλια στο blog υπάρχουν για να συνεισφέρουν οι αναγνώστες στο διάλογο. Η ευθύνη των σχολίων (αστική και ποινική) βαρύνει τους σχολιαστές.Το παρόν διαδικτυακό μέσο ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει περί των επωνύμων ή ανωνύμων σχολίων που φιλοξενεί. Σε περίπτωση που θεωρείτε πως θίγεστε από κάποιο εξ αυτών, επικοινωνήστε μαζί μας έτσι ώστε να αφαιρεθεί.

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Our site is at APN Greece Directory
greek-sites.gr - Κατάλογος Ελληνικών Ιστοσελίδων

VISITS